Cá bỗng thọ tới 100 năm ở Hà Giang

Người dân xã Phương Đô (Hà Giang) cho biết, loài cá này có tên là bỗng, được cha ông họ nuôi từ rất lâu đời, truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác, có nguồn gốc từ sông Lô, sông Gâm và sông Miện (Hà Giang)… Riêng ông Nguyễn Văn Giằng, thôn Hạ Thành sở hữu những con bỗng có trọng lượng tới 12 - 15 kg và đã thọ tới gần 100 tuổi.

Con cá bống gần 5 kg được các nhà khoa học làm mẫu nghiên cứu. Ảnh: Nguoiduatin

Nói về loài cá bỗng được nuôi tại Phương Đô, ông Nguyễn Xuân Diệu, Bí thư kiêm Chủ tịch UBND xã cho biết: Đây là loài giống như "cá thần" ở huyện Cẩm Thủy (Thanh Hóa) nhưng  được người dân nuôi để thịt. Hầu như nhà nào ở Phương Độ cũng có từ 1- 2 ao thả nhiều loại cá, trong đó bỗng.

 

Chân dung một người nuôi cá bỗng gia truyền

 

Ông Diệu giới thiệu gia đình ông Nguyễn Văn Giằng đang nuôi loài cá đặc biệt này. Đó là một cụ ông tuổi đã ngót bát tuần nhưng rắn rỏi, khỏe mạnh với giọng cười sang sảng: “Làm gì có cá trăm tuổi hả các cháu!”. Nói rồi, ông tiếp tục thái rau nấu cám lợn, làm thức ăn cho cá.

 

Mãi sau, để giải thích cho thái độ cảnh giác và thiếu thân thiện của mình, ông Giằng nói, do nhà gần biên giới, thời gian gần đây an ninh trật tự có nhiều bất ổn. Bản thân ông từng làm cán bộ xã Phương Độ, con trai thì làm công an xã, nên tinh thần cảnh giác của cả gia đình khá cao.

 

Ông Giằng cho biết, gia đình ông là một trong những hộ ở Phương Độ còn giữ được 4 con bỗng có trọng lượng trên 10kg. Ao cá của ông thuộc loại lâu đời nhất ở Phương Độ. Ngày xưa, khi ông còn nhỏ thường thấy ông nội và bố ra sông Lô, sông Miện bắt cá. Thời đó nước sông Lô trong xanh chứ không đục và ô nhiễm như bây giờ nên có rất nhiều loại cá như: anh vũ, chiên, lăng và bỗng… Mỗi khi đánh bắt được nhiều, ông nội và bố thường mang cá to ra mổ cho cả nhà cùng ăn, những con nhỏ thì thả vào ao, nuôi cho lớn. Ao cá của gia đình ông đã có từ rất lâu, khi ông sinh ra nó đã có rồi.

 

Nhớ lại khoảng những năm 50 của thế kỷ trước, lúc đó ông chỉ khoảng 12 – 13 tuổi, đã chứng kiến bố mẹ bắt một con cá rất to trong ao lên mổ thịt. Con cá đó khoảng 13kg, gia đình nuôi từ lâu, trước khi ông ra đời thì con cá đã ở trong ao rồi. Lúc đó, vì quý và thương cá quá, ông đã khóc suốt cả buổi và giận bố mẹ đến mức không chịu ăn cơm.

 

Ông Giằng lớn lên cùng ruộng đồng sông suối, đến tuổi trưởng thành, ông cũng ra sông đánh cá giống cha. Ngày đó, ông nổi tiếng nhất làng vì tài đánh cá. Lần nào đi chài lưới, ông cũng mang về ăm ắp thuyền cá, có những con chiên, bỗng nặng tới 20 – 30 kg. Theo truyền thống gia đình, ông cũng bắt cá bỗng nhỏ ở sông về thả vào ao nhà. Ông kể, có lần xúc được cả đàn cá bỗng nhỏ bằng que tăm, trên sống lưng có một chấm đen, sống ở tầng đáy vùng nước chảy. Ông mang chúng về thả vào ao. Đó là lứa cá thứ 2 của gia đình, kể từ ngày ông trưởng thành (khoảng năm 1977 – 1978). Hiện lứa này vẫn còn 4 con ở trong ao của gia đình ông.

 

Để giữ được đàn bỗng đó là cả một kỳ tích. Vì thời chiến tranh biên giới, xã Phương Độ nằm trên trục đường huyết mạch chuyển quân và lương thực lên biên giới Thanh Thủy, Vị Xuyên nên thường xuyên bị pháo kích ác liệt. Ngày đó cả thôn, bản đều đi sơ tán, xuống những vùng thấp hơn, cách xa biên giới. Để vợ con đi, một mình ông xung phong ở lại, vừa vì công việc của cán bộ chủ chốt  (lúc đó ông làm chủ tịch Mặt trận Tổ quốc xã) vừa bám trụ giữ nhà, trông cá. Lúc này, trong ao cá nhà ông có khoảng vài chục con cá to 5 – 6kg và đã được nuôi hàng chục năm.

 

Cá bỗng dùng để cúng lễ ngày Tết

 

Sau chiến tranh biên giới, hầu như các nhà đều không còn giữ được cá, riêng cá trong ao của ông Giằng vẫn còn nguyên vẹn. Rồi khi các con lấy vợ, ông chia đều những con cá to cho chúng. Đến đầu những năm 2000, khi có một đoàn các giáo sư, tiến sỹ ở Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản Trung ương lên thăm mô hình nuôi cá của gia đình, ông đã tặng các nhà khoa học 5 con cá to để phục vụ nghiên cứu. Một số con đã bị làm thịt để cúng trong các ngày lễ tết cổ truyền.

 

Theo chị Chuyên - con dâu ông Giằng, tục lệ dùng cá bỗng để cúng trong những ngày lễ của người Tày Phương Độ đã có từ rất lâu đời. Vào ngày 5/5 và ngày 12/11 âm lịch hàng năm, người ta thường dùng cá bỗng để cúng tạ trời đất và tổ tiên vì một vụ mùa bội thu, cuộc sống sung túc.

 

Cá bỗng là loài vật được người dân nơi đây quý trọng và nâng niu như hàng của cải có giá trị, nên họ dâng lên trời đất, tổ tiên để tỏ lòng kính trọng. Ngày 5/5 âm lịch, bà con dân tộc thường nấu xôi nếp và cá bỗng nướng để cúng. Tất cả các nhà trong thôn bản đều làm như vậy và món ăn dùng để cúng nhất thiết phải là cá bỗng. Còn ngày 12/11 âm lịch, đồng bào thường có phong tục làm bánh cá, cũng là để cúng lễ thần linh, tổ tiên, ông bà, cha mẹ.

 

Chị Chuyên cho biết, bánh cá được làm bằng bột gạo nếp và nhân bằng cá. Người ta chỉ chọn những con to nhất dưới ao, còn tươi sống. Sau khi mổ cá, dóc vẩy, thái thành từng miếng khoảng ba đầu ngón tay, vuông vắn, cho cá vào giữa bột (bột gạo nếp được nghiền nhỏ, trộn nước cho nhuyễn) lấy lá rau cải cay gói lượt bên trong, rồi lấy lá dong gói lượt bên ngoài, bánh có hình vuông hoặc chữ nhật, kích thước khoảng 12x18cm. Sau khi gói xong, xếp bánh lên chõ đồ (cách thủy), đến khi chín thì vớt ra.

 

Đặc biệt, trước khi làm loại bánh này cần ngâm gạo với gia vị, muối... Riêng cá thì phải ngâm bằng nước măng chua. Măng phải là măng giang trên rừng, vì ngon hơn măng tre, nứa. Bên cạnh đó, các gia đình còn làm món bún, nhà nào trong thôn cũng tự biết làm bún cho ngày lễ này. Phần thịt cá được lấy làm nhân bánh, còn phần xương, đầu cá được dùng để nấu canh chua, ăn cùng với bún. Ngon tuyệt!

 

Đây là truyền thống có từ rất lâu đời, đến nay người dân Phương Độ vẫn còn lưu giữ.

 

(Theo Nguoiduatin)