Sả: từ thực đơn đến toa thuốc

Sả là một loại cỏ thuộc họ lúa, có tên khoa học Cymbopogon citratus, toàn thân cây có mùi thơm nhẹ như mùi chanh, do thành phần chính của nó là tinh dầu citral. Sả khô chứa khoảng 0,4% tinh dầu dễ bay hơi trong đó hàm lượng citral chiếm hơn 70%.

Không nên chữa mất ngủ bằng tinh dầu sả ở liều cao hoặc dùng lâu dài. Ảnh: Trung Mỹ

Giúp ăn thêm ngon

Sả được sử dụng phổ biến hàng ngàn năm nay trong nhiều món ăn của người châu Á (Thái Lan sử dụng nhiều nhất) nhằm làm tăng hương vị. Sả hay được dùng ở dạng tươi, khô hoặc bột. Người ta hay sử dụng toàn cây tươi hoặc chỉ lấy phần gốc phình to để cho vào món canh chua, nước lèo, nước lẩu, bò kho, bún bò hoặc cà ri, phần lá phía trên ngọn còn được bào chế thành dạng trà thơm hoặc thức uống chất lượng cao. Những loại trà được bào chế từ sả chanh rất phổ biến tại Ấn Độ và nhiều nước châu Á.

Phòng và trị nhiều bệnh

Sả có rất nhiều công dụng trong trị liệu và phòng bệnh. Những nghiên cứu gần đây còn cho thấy khả năng kháng và diệt tế bào ung thư của tinh dầu citral có trong sả. Ngoài công dụng hạ sốt, chống trầm cảm, giúp tiêu hoá, hương thơm của sả còn được dùng trong các phương pháp trị liệu khác như xông hơi, tắm hơi để thư giãn cơ thể và tạo cảm giác sảng khoái sau một ngày làm việc. Nhiều dạng kem hoặc lotion bôi ngoài da để ngừa mụn trứng cá và các bệnh da liễu cũng có thành phần chính là tinh dầu sả. Một số bài thuốc dân gian từ sả:

Sình bụng, đầy hơi, ăn uống không tiêu: chỉ cần 3-6 giọt tinh dầu nghiền chung với một ít sirô thành một hỗn hợp dạng sữa rồi uống sẽ tống được hơi ra ngoài. Sả làm tăng hoạt động và làm mạnh dạ dày cũng như bộ máy tiêu hoá, trong trường hợp rối loạn tiêu hoá, đau bụng, đau dạ dày hoặc tiêu chảy.

Phụ nữ bị rối loạn kinh nguyệt, đau bụng khi hành kinh: nhỏ vài giọt tinh dầu sả trộn vào một ít bột tiêu đen thành một hỗn hợp lỏng rồi uống, cũng có thể ép sả tươi lấy dịch hoặc sắc lấy nước uống cũng làm bớt đau.

Chữa đau khớp và các trường hợp đau lưng, đau nhức dây thần kinh, đau đầu: lấy tinh dầu sả trộn với gấp đôi lượng dầu dừa rồi bôi vào các chỗ đau hoặc sưng sẽ thấy rất hiệu quả. Trong trường hợp đau cấp tính thì có thể uống thêm nước sắc của sả tươi.

Chữa ghẻ: lấy bột lá sả trộn với sữa thành một khối nhão rồi đắp ngay lên những chỗ bị ghẻ, làm vài lần trong ngày.

Phòng cúm: sả còn được dùng để diệt khuẩn, sát trùng không khí, đặc biệt một vài giọt tinh dầu sả được nhỏ trong khẩu trang hoặc khăn tay, thỉnh thoảng hít vào khi di chuyển trên các phương tiện công cộng là một cách phòng bệnh cúm hữu hiệu.

Tóm lại, trong tất cả các trường hợp, có thể sử dụng 10-15g (khoảng một tép sả tươi), sắc lấy nước uống là đủ, tinh dầu thì chỉ cần 2-3 giọt pha trong một ít nước ấm rồi uống. Trong trường hợp bị té ngã hoặc bị đánh trọng thương, lấy 4-5 tép sả đun sôi trong nước rồi pha thêm một ít rượu trắng và uống.

Lưu ý, tinh dầu sả dùng ở liều thấp có tác dụng giúp thư thái tinh thần dễ đi vào giấc ngủ, tuy nhiên không nên chữa mất ngủ bằng tinh dầu ở liều cao hoặc dùng lâu dài vì có thể dẫn đến hiện tượng lơ mơ, hôn mê sâu và ảo giác.

DS Lê Kim Phụng - nguyên giảng viên khoa Y học cổ truyền, đại học Y dược TP.HCM