Đình Kiền Bái, vẻ đẹp xưa trên đất Hải Phòng

Nằm ở xóm Đông, xã Kiền Bái, huyện Thủy Nguyên, đình Kiền Bái là công trình kiến trúc - điêu khắc cổ kính và nổi tiếng của Hải Phòng. Di tích này có từ thế kỷ XVII - thế kỷ phát triển rực rỡ của nghệ thuật dân gian.

Đình Kiền Bái có quy mô vừa phải nhưng được làm hoàn toàn bằng gỗ lim, có cấu trúc hình chữ “đinh” quen thuộc và là ngôi đình duy nhất ở Hải Phòng còn giữ được hệ thống ván sàn thời khởi dựng.

Đình ngoài hay còn gọi là tiền đường gồm ba gian, gian giữa là nơi tiến hành các nghi lễ tế tự. Đình trong (hậu cung) gồm ba gian chuôi vồ là nơi an tọa của Đức Thành Hoàng bản thổ.

Đình Kiền Bái có sức hấp dẫn du khách thập phương, các nhà nghiên cứu không chỉ ở giá trị lịch sử mà còn do nghệ thuật trang trí kiến trúc tài hoa và phóng khoáng của người xưa. Cả công trình này là một bộ sưu tập tranh điêu khắc gỗ quý giá được tạo tác trên nền của một kiến trúc cổ kính và tao nhã.

Nghệ thuật trang trí ở đình Kiền Bái chủ yếu được tập trung thể hiện trên các vị trí có điều kiệu phô diễn được vẻ đẹp của mình. Rồng là đề tài phổ biến và có mật độ khá dày đặc trong các hoạt cảnh trang trí.

Ở mỗi mảng chạm khắc dù là chạm nổi hay chạm lộng hay chạm bong kênh, bong hình thì giữa trung tâm bao giờ cũng là một rồng lớn (rồng mẹ) có thân mập, ngắn lượn từ dưới lên, đầu ngóc cao, mặt quay ra ngoài.

Rồng có đầu to, trán dô, miệng há rộng, mũi sư tử và tóc là các cụm đao lửa hình mũi mác bay về sau tạo cảm giác động trong không gian tĩnh.

Thân rồng tròn lẳn phủ một lớp vảy rắn nổi, chân có bốn móng sắc nhọn như cựa gà chọi. Chung quanh rồng mẹ dù đang vuốt râu hay hí thủy, có rất nhiều rồng con trong một tổng số lẻ như: 5, 7, 9, 11 và 13.

Đi kèm với rồng là những con vật trong hàng tứ linh như phượng, lân. Phượng thường được thể hiện trong tư thế trình diễn nghệ thuật “gia truyền” với những động tác múa uyển chuyển và kiêu sa.

Con rồng không chỉ được thể hiện cùng đồng loại hay các bậc tứ linh mà nó còn hòa mình với các con thú khác không phải là con vật “linh” ở trên các vì cốn hay mặt ngoài các ván bưng. Đó là những con thú “tầm thường” nhưng rất đỗi thân quen với làng quê và con người Việt Nam, như lợn, chó, dê, nai, mèo, cá... nhiều nhất vẫn là lợn.

Lợn có thân hình mập mạp như trong tranh Đông Hồ nhưng lại nghịch ngợm như các chú lợn rừng hoang dã. Lợn ngồi trên lưng nắm râu, cầm tóc và còn cả gan gặm chặt lấy đuôi rồng.

Du khách đã quen với các cảnh “lưỡng long chầu nguyệt”, “lưỡng long tranh châu”... nhưng “lưỡng long chầu lợn” và “rồng chầu người” chắc chỉ ở đình Kiền Bái mới có. Ngoài ra, đình còn có những tiểu cảnh đậm vẻ làng quê yên bình như lợn ăn lá dáy, mèo ngủ ngày, người cưỡi voi, ngựa voi âu yếm, voi chiến đua tài...

Lễ hội một thời vang bóng

Thời xưa, đình Kiền Bái cũng được biết đến là nơi có nhiều lễ hội lớn. Trong đó, lễ hội cướp bông được tổ chức vào ngày 12 tháng Giêng hằng năm là lễ hội “vui nhất, hoành tráng nhất, quyết liệt nhất” theo lời của các cụ cao niên.

Để chuẩn bị cho lễ hội cướp bông, làng cần hai cây tre to, cao nhất. Nhà nào có tre được chọn thì nhà đó phải đem bánh chưng, bánh dày ra tế. Sau khi hạ tre, các cụ chọn mười thanh niên chưa vợ tuổi từ 18 tuổi lên chặt hai khúc tre để vót hai cây bông hình hoa ở đầu.

Trước lễ cướp chính thức có lễ cướp cờ, cụ chủ trì lễ vừa tung cây bông lên trời, lập tức mười thanh niên trong trang phục quần đỏ, áo đỏ, thắt lưng xanh, chít khăn điều xông vào cướp trong tiếng hò reo, cổ vũ của dân làng. Đây mới chỉ là lễ cướp thử nên không có giải, lễ cướp mang tính tượng trưng ước lệ trước cửa sân đình.

Khác với lễ cướp thử, cướp giải thật thu hút rất đông người từ già tới trẻ, không kể là trai hay gái, thậm chí đàn bà có con mọn cũng được tham gia. Cuộc thi này rất đông vui, kéo dài đến sáng hôm sau.

Đồng thời với lễ hội cướp bông, thì tại đình cũng diễn ra nhiều hội thi khác thu hút đông người như hát đúm, thi làm làm cỗ bánh... Ai được giải trong cuộc thi cướp bông thì làng ưu tiên mời ăn bánh của người đạt giải nhất cuộc thi làm cỗ bánh. Hai người đoạt giải nhất của hai cuộc thi nêu trên nếu chưa vợ, chưa chồng, thì dân làng vun vén cho thành vợ, thành chồng.

Người được giải cướp bông còn được dân làng tôn vinh vì họ đã được diễm phúc của thần ban tặng. Lễ cướp bông được cho là bắt nguồn từ thời xa xưa, từ tục thờ sinh thực khí của nam giới được cải tiến và phát triển lên mà thành. Ai cướp được cây bông thì cả nhà khỏe mạnh, con cháu đông vui, làm ăn khấm khá suốt cả năm./.