Một ngày giáp tết Nhâm Thìn, tôi trở lại làng Sơn Đồng khi gió bấc về, từng làn khói trắng len qua mái rạ hòa với mùi của gỗ, của đá. Len sâu qua ngõ nhỏ yên bình, trên con đường lát bằng thứ gạch đỏ phai màu vì thời gian. Ngôi nhà cổ 5 gian đồ sộ hiện lên sau mái ngói nhuốm màu rêu phong.
Ông Nguyễn Viết Vi đang say sưa kể về huyền tích ngôi nhà cổ.
Kỷ vật quý báu
Làng Sơn Đồng (huyện Hoài Đức, TP Hà Nội) vốn nổi tiếng khắp trong Nam ngoài Bắc bởi đây là làng nghề chuyên tạc tượng. Nhưng ít người biết rằng trong làng còn có một di sản văn hóa đặc biệt - ngôi nhà cổ đồ sộ được xây dựng chỉ trong “một đêm”. Đặc biệt hơn, đây là nơi lưu giữ một câu chuyện về mối thâm giao của hai vị quan nổi tiếng trong thời phong kiến Việt Nam. Câu chuyện về ngôi nhà cổ này hoàn toàn không được ghi chép trong chính sử, nhưng đã từ nhiều đời nay người dân làng Sơn Đồng và con cháu hai dòng họ vẫn truyền miệng cho nhau nghe. Hiện nay, ngôi nhà hơn 300 tuổi đang được ông Nguyễn Viết Vi, 74 tuổi, hậu duệ của quan Tham tụng Hình bộ Thượng thư Nguyễn Viết Thứ, gìn giữ. Bên ấm trà xanh, ông Vi chủ nhân ngôi nhà huyền thoại kể một cách chậm rãi về huyền tích đã được truyền tụng hàng trăm năm qua.
Năm 1675, dưới đời vua Lê Hy Tông (1675 - 1705), Đô đốc Thái bảo Nguyễn Công Triều (1614 - 1690) mượn voi của triều đình để kéo nguyên vật liệu, phục vụ việc xây dựng đê điều, đình chùa, đường sá cho dân chúng làng Đông Lao, phủ Hoài Đức (nay là thôn Đông Lao, xã Đông Lao, huyện Hoài Đức) không may voi kiệt sức mà chết. Theo luật thời ấy: Hoặc là ông phải đan một con voi tre to như voi thật và đổ đầy vàng bạc vào trong hoặc là phải chịu tội.
Khung cảnh bên trong ngôi nhà cổ.
Vốn là quan thanh liêm, Đô đốc Nguyễn Công Triều dồn hết sản nghiệp cũng chỉ đổ đầy được có 4 cái chân voi, án tử coi như đã tuyên. Người được giao xét xử vụ án là Tham tụng Hình bộ Thượng thư Nguyễn Viết Thứ (1644 - 1692). Ai cũng biết tính duy tình của người Việt mạnh như thế nào cho nên vị Thượng thư biết đồng nghiệp chẳng qua vô tình phải tội nên tìm mọi cách biện hộ cho bị cáo.
Sau nhiều đêm trằn trọc, ông mới nghĩ ra một kế. Nhân một lần ngự đàm với nhà vua, ông mới kể một câu chuyện dân gian. Chuyện rằng: Một anh tá điền nghèo phải đi cày thuê cho địa chủ. Một buổi trưa nóng như thiêu như đốt, người và trâu đang cố sức cày cho xong thửa ruộng thì đột nhiên chú trâu lăn quay ra chết. Địa chủ bắt anh tá điền phải đền... Vua nghe vậy liền cho rằng: Con trâu chết là tại trời, chứ có phải do anh tá điền muốn nó chết đâu. Anh nhà nghèo chả có tội nợ gì hết. Nhân cơ hội ấy, quan Tham tụng liền bẩm tấu vụ án phải đền voi bạc của Đô đốc Thái bảo Nguyễn Công Triều. Vua suy tính một hồi, khen ngợi tài trí của quan Tham tụng và đồng ý xóa tội cho Đô đốc Nguyễn Công Triều.
Từ đó, mối quan hệ vốn khăng khít trước đây nay lại càng bền chặt. Ơn cứu mạng khiến Đô đốc Thái Bảo Nguyễn Công Triều luôn nghĩ đến việc đáp đền. Nhưng hễ Đô đốc nhắc đến việc giúp bạn chút vật chất là bị chối từ. Lần hồi mãi, quan Đô đốc cũng tìm được một kế. Trong một lần đàm đạo, ông Đô đốc cũng cài vào câu chuyện rằng, làm con mà để cha mẹ già sống túng thiếu là không trọn đạo hiếu, ấy thế mà song thân quan Thượng thư đang phải sống bần hàn ở quê. Đã xem nhau như ruột thịt, nên quan Đô đốc tự lãnh trách nhiệm đền đáp với song thân quan Thượng thư. Trước tiên là dựng một ngôi nhà khang trang ở Sơn Đồng. Cái lý của quan Đô đốc thật khó từ chối nên quan Thượng thư Nguyễn Viết Thứ nói thách: Chỉ nhận ngôi nhà nếu ngôi nhà làm xong chỉ trong một đêm. Quan Thượng thư mừng thầm vì dù có tài mấy ông bạn thân cũng không thể làm được, âu cũng là một cách thoái thác tế nhị cái món quà vật chất của người bạn vong niên.
Một góc nhà cổ.
Một ngày đầu năm 1676, dân chúng vùng Hoài Đức thấy một đoàn tùy tùng cả trăm người cùng voi, ngựa, trâu nhằm hướng làng Sơn Đồng thẳng tiến. Đến khu đất rộng 576m2 của gia đình quan Thượng thư Nguyễn Viết Thứ, Đô đốc Nguyễn Công Triều bước vào căn nhà tranh, thi lễ với hai cụ thân sinh của bạn, xin phép dựng ngôi nhà mới. Công việc diễn ra trước một vùng đuốc sáng rực. Sớm tinh sương, bà con đổ đến xem tình hình ngôi nhà thì thật kỳ lạ: Mới chiều qua, nơi đây còn gồ ghề, với mái nhà tranh bé tẹo teo, nay được thay thế bằng ngôi nhà mới 5 gian, 2 chái dài hơn 18m. Song thân quan Thượng thư thì mừng đến rơi lệ trước tấm lòng của bạn con mình. Dân địa phương xúm lại chiêm ngưỡng những cây cột nhà bằng gỗ lim chắc, khỏe; trong lòng nhà lát gạch nâu bóng; những bộ hoành phi, câu đối sơn son thiếp vàng mới tinh.
Sau khi khoản đãi binh sĩ và bà con dân làng xong thì mặt trời vừa đứng bóng. Quan Đô đốc Thái bảo dẫn đoàn tùy tùng báo với người bạn đã thực hiện được lời thách đố. Quan Thượng thư tròn mắt kinh ngạc, đôi bạn vong niên ghì chặt lấy nhau vì cảm động. Đô đốc nói "Ta đã thực hiện được lời hứa của mình, người còn gì không phục?". "Ta cảm ơn tấm thịnh tình của người, ta rất nể, rất nể".
Ngôi nhà cổ 5 gian, 2 chái với lời đồn xây trong một đêm.
Gìn giữ cho đời sau
“Ngôi nhà này là quà biếu của Đô đốc Thái bảo Nguyễn Công Triều, người làng Đông Lao, xã Đông Lao, Hoài Đức. Kỳ thực thì quan hệ giữa hai người bạn rất tốt, nên cụ Nguyễn Công Triều thì muốn trả ơn sâu, cụ chúng tôi thể hiện cái đức của người thanh liêm, không nhận quà”, ông Vi tâm sự.
Cho đến nay, ngôi nhà cổ này vẫn gần như nguyên vẹn. Đến đời ông Nguyễn Viết Vi, chỉ sửa chữa có hai lần. Một lần vào năm 1975, đảo ngói, cân chỉnh lại cột kèo, thay vách gỗ bị mối mọt. Lần thứ hai là tháng 11/1995, đại tu phần mái và sàn do xập xệ và dột.
Ngày trước, dưới thời Pháp, chúng đã phá dỡ nhiều ngôi nhà, cả đền chùa, nhưng ngôi nhà này không dám động đến, chỉ ngăn làm đôi để phục vụ cho ý đồ của chúng. Ông già tóc bạc chỉ lên bức hoành phi với ba chữ vàng "Đức giã viễn", nói rằng, tôi luôn nhắc nhở con cháu ăn ở có đức có tâm. Tài năng, đức độ của hai người bạn tâm giao - cha ông chúng tôi Nguyễn Viết Thứ, Nguyễn Công Triều đáng để con cháu đời sau noi theo. Thời gian cứ trôi đi, bao đời nay, con cháu hai dòng họ Nguyễn Viết ở Sơn Đồng và Nguyễn Công ở Đông Lao vẫn khăng khít. Người dân quanh vùng đó, bao đời nay vẫn ca ngợi tài đức và tình bạn của hai vị quan một văn một võ và huyền tích về ngôi nhà kỳ lạ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét