Đền Đồng Cổ (Kẻ Bưởi)

Đền Đồng Cổ do vua Lý Thái Tông cho xây dựng năm 1028 để thờ thần núi Đồng Cổ. Xếp hạng: Di tích lịch sử văn hóa quốc gia (1992). Địa chỉ: số 353 phố Thụy Khuê, phường Bưởi, quận Tây Hồ, Hà Nội. Toạ độ: 21°02’47"N 105°48’41"E, cách Hồ Gươm chừng 6km về hướng tây-bắc. Điểm dừng xe bus gần nhất: cuối các phố Thụy Khuê hoặc Hoàng Hoa Thám (bus 14, 45).

Sân trước đền Đồng Cổ

Lược sử

Ngôi đền Đồng Cổ chính gốc nằm bên chân núi Khả Lao, làng Đan Nê, nay thuộc xã Yên Thọ, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. Sách dã sử Việt điện u linh[1] cho biết năm 1020 Thái tử Phật Mã (sau này là vua Lý Thái Tông (1028—1054) vâng mệnh Lý Thái Tổ dẫn quân đi đánh Chiêm Thành, dọc đường có dừng chân nghỉ cạnh đền này. Đến giờ Tý bỗng từ ngoài có tiếng vọng lại vang rền như sấm; một vị thần cao lớn, râu cứng, mặc áo giáp, tay cầm binh khí hiện ra trước mặt Phật Mã và nói: “Ngài đi đánh giặc, tôi giúp một tay”. Phật Mã đem quân vào đến Tân Bình (Quảng Bình) thì đánh tan giặc... Thắng trận trở về, Thái tử đến núi Đồng Cổ làm lễ tạ.

Đền Đồng Cổ Đan Nê

Đại Việt Sử ký Toàn thư[2] chép rằng năm 1028, trước khi Lý Thái Tổ qua đời một ngày (mùng 3 tháng Ba âm lịch), Thái tử được thần núi Đồng Cổ báo mộng sẽ có ba vị vương nổi loạn... Phật Mã vội cùng tùy tùng cấp tốc về kinh đô. Quả như lời thần, Đông Chinh Vương, Vũ Đức Vương và Dực Thánh Vương nhân vua cha băng hà đã đưa quân vào trong Cấm thành. Do phòng bị trước và có các tướng Lê Phụng Hiểu, Lê Nhân Nghĩa giúp nên Thái tử đã dẹp được vụ này.

Chính sử ghi tiếp: Ngay sau khi lên ngôi, Lý Thái Tông cho xây một ngôi đền thờ thần núi Đồng Cổ ở bên Hoàng thành và quyết định lấy ngày 25 tháng Ba ÂL hàng năm để tiến hành hội thề tại đó. Trước đền đắp một đàn cao, trên bày thần vị, các quan văn võ từ phía đông đi vào quì trước đàn, uống máu và thề: “Làm con bất hiếu, làm tôi bất trung, thần minh chu diệt”. Về sau vì hội thề trùng với ngày kỵ của vua nên chuyển sang mùng 4 tháng Tư ÂL. Văn võ trăm quan, người nào vắng mặt thì bị phạt 5 quan tiền. Hôm ấy, dân chúng kinh thành nô nức đổ về xem. Đến thời Trần vẫn còn giữ lễ như thế. Sang thời Lê mới đổi nơi thề ra bờ sông, sai quân đến tế ở đền Đồng Cổ.

Ngõ vào đền Đồng Cổ. Ảnh Đăng Định

Kiến trúc

Đền Đồng Cổ nằm trên khu đất cao trông ra khúc sông Tô Lịch ven đường Thụy Khuê, trước kia thuộc thôn Nam, Đông Xã, Yên Thái (Kẻ Bưởi). Từ thế kỷ 20, khúc sông này bị thu hẹp dần và trở thành một rãnh thoát nước ô nhiễm. Sau nhiều lần trùng tu gần đây, ngôi đền gồm có các hạng mục: nghi môn, tả hữu vu, tiền tế, trung đường và hậu cung. Dáng vẻ hiện nay mang phong cách nghệ thuật kiến trúc thời Nguyễn, cổng tam quan cũ xây lại kheo kiểu nghi môn, tiền tế xây 2 tầng 8 mái như một phương đình.

Đền Đồng Cổ Kẻ Bưởi. Ảnh Đăng Định

Lưu ý

Miền Bắc có 3 di tích lớn thờ thần núi Đồng Cổ. Đền Đồng Cổ Kẻ Bưởi và sự tích hội thề tại đây trải qua gần nghìn năm đến nay vẫn mang một giá trị văn hóa đặc sắc, thể hiện đức tính trung thành và lòng yêu nước của người Việt Nam. Ngôi đền được vua Lý Thái Tông cho xây ngay cạnh Hoàng thành Thăng Long đã trở nên quan trọng hơn chính ngôi đền gốc tại Đan Nê, Thanh Hóa.

Tiến sĩ Trần Bá Lãm (1757—1815) có bài “Vịnh Đồng Cổ đàn”. Phiên âm như sau:
Liên hoa bát diệp mộng sơ tình
Hà xứ sơn thần tự hiển linh
Tha niên Trần Cảnh di thần khí
Dao vọng minh đàn thảo sắc thanh[3]

Trong đền Đồng Cổ. Ảnh Đăng Định

Dịch nghĩa:
Tỉnh giấc mộng đầu, hoa sen tám cánh[4]
Thần núi tự hiển linh ở đâu nhỉ?[5]
Năm xưa Trần Cảnh di dời thần khí[6]
Trông xa đàn thề, màu cỏ xanh xanh

Vịnh đàn thề Đồng Cổ
Hoa sen tám cánh, mộng không thành.
Thần núi nơi nào tự hiển linh?
Trần Cảnh năm xưa dời trống thánh.
Đàn thề xa ngắm: cỏ màu xanh
[Bản dịch và chú thích của Đông Tỉnh]

Chùa Mật Dụng. Ảnh P.Đ.Quang

Trên trụ biểu ở cửa đền còn có đôi câu đối:
Bát diệp sơ đồng cổ sơn ngôn lịch đại bao phong lưu ngọc điệp
Thiên tải hậu chu bàn hải thệ nhất tâm trung hiếu phụng kim chương

Đông Tỉnh dịch là:
Tám đời vua, Đồng Cổ núi vang, hậu thế phong thần lưu sắc ngọc
Ngàn năm trải, Đàn Thề biển tạc, một lòng trung hiếu tỏa ánh vàng

Bên trong đền Đồng Cổ còn giữ được 12 đạo sắc phong từ năm 1740 đến 1883, mang các niên hiệu: Cảnh Hưng, Chiêu Thống, Quang Trung, Cảnh Thịnh, Thiệu Trị, Tự Đức. Ngày 31-1-1992 đền được xếp hạng Di tích lịch sử quốc gia. Hiện nay, đền lại tiếp tục duy trì lệ thề truyền thống. Đến mùng 4 tháng Tư âm lịch hằng năm, thôn Nam phường Bưởi mở hội. Không chỉ nhân dân và đại diện chính quyền sở tại mà đông đảo khách thập phương cũng về đây tham gia lễ hội trang trọng, linh đình.

Đình Đông Xã. Ảnh Đăng Định

Di tích lân cận

• Chùa Sải (Tĩnh Lâu Tự): số 147 phố Trích Sài.
• Chùa Mật Dụng: số 442 phố Thụy Khuê.
• Đình An Thọ: số 528 phố Thụy Khuê.
• Đình Đông Xã: ngõ 444 Thụy Khuê.
• Đình Hồ Khẩu: ngõ 328 Thụy Khuê.

Bản đồ trực tuyến

Chú thích

[1] Do Lý Tế Xuyên soạn, hoàn thành năm Kỷ Tỵ, Khai Hựu nguyên niên, tức 1329.
[2] Phần đầu do Ngô Sĩ Liên soạn, hoàn thành vào năm 1479 (Hồng Đức thứ 10).
[3] Nguyên văn: 詠銅鼓壇 蓮花八葉夢初醒 何處山神自顯靈 他年陳綆栘神氣 遙望盟壇草色青
[4] Nhà Lý truyền được 200 năm với 8 đời vua, dài hơn 175 năm của 13 vua Trần.
[5] Theo sử sách thì thần núi đều báo mộng ở những địa điểm xa Thăng Long.
[6] Trần Thủ Độ tuy thề nhưng vẫn đưa Trần Cảnh lên thay ngôi Lý Chiêu Hoàng.

---

Đông Tỉnh

Đền Đồng Cổ: Nét đẹp văn hóa lịch sử của Thăng Long

(LĐTĐ) Đền Đồng Cổ được xây dựng từ thời nhà Lý vào năm 1028. Đền ở Thôn Nam, phường Yên Thái, huyện Quảng Đức, thành Thăng Long, nay thuộc phường Bưởi, quận Tây Hồ, thì đó chính là dấu tích còn sót lại của 1 trong 8 cảnh đẹp quanh Hồ Tây được nhắc tới trong Thăng Long bát cảnh. Ngày nay, lễ hội đền Đồng Cổ ở Hà Nội được tổ chức vào ngày 4 tháng 4 âm lịch, đã mô phỏng lại hội thề lịch sử năm xưa...

Cổng Đền Đồng Cổ

Đền Đồng Cổ ở Bưởi hiện còn quy mô kiến trúc không lớn, bao gồm: Tam quan, Đền chính, Hậu cung. Chính giữa Hậu cung là hương án thờ, trên đặt long ngai bài vị - áo mũ thần Đồng Cổ. Đền Đồng Cổ còn bảo lưu nhiều di vật có giá trị, trong đó phải kể đến 12 đạo sắc phong qua các thời Lê - Tây Sơn - Nguyễn. Đền được trùng tu lại năm 2009 - 2010 nhân Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội.

Đền Đồng Cổ bên Hồ Tây có vị trí quan trọng, gắn liền với hội thề “Trung hiếu” độc đáo và đặc sắc của Thăng Long - Hà Nội ngàn năm văn hiến. Hiện nay, ở đất Thăng Long có hai nơi thờ thần Đồng Cổ: Đền Đồng Cổ ở phường Bưởi và miếu Đồng Cổ ở thôn Nguyên Xá, xã Minh Khai, huyện Từ Liêm.

Thực ra, đền chính ở xã Đan Nê, huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa. Khi xưa Lý Thái Tông, khi còn là Thái tử, phụng mệnh vua cha là Lý Thái Tổ, đem binh đi đánh Chiêm Thành (1020), đến Trường Châu, cho quân tạm nghỉ. Đêm hôm đó, Thái tử mơ thấy một người báo mộng rằng: “Tôi là thần núi Đồng Cổ, nghe tin Thái tử đi đánh phương Nam, tôi xin theo giúp để phá giặc lập công”. Quả nhiên, hôm sau quân ta đại thắng trong trận Chiêm thành.

Đền Đồng Cổ (nằm trên phố Thụy Khuê, Hà Nội) được xây dựng từ thời Vua Lý Thái Tông

Khi trở về, Thái tử cho người sửa sang lễ tạ thần, sau đó rước về kinh đô để bảo vệ đất nước và nhân dân. Khi Thái tử đang chưa biết nên lập đền chỗ nào, thì lại thấy thần báo mộng rằng: “Xin lập đền ở bên hữu trong đại thành, sau chùa Thánh Thọ”. Thái tử theo lời cho xây dựng, không bao lâu đền dựng xong. Đền Đồng Cổ là nơi diễn ra các nghi lễ của các triều đình phong kiến nước ta. Trong đền còn rất nhiều thần tích, sắc phong của đền.

Sau khi dẹp yên cuộc nổi loạn mà sử sách gọi là “loạn ba vương”, vua Lý Thái Tông đã phong tước vương cho thần núi Đồng Cổ, cho dựng miếu thần ở bên hữu thành Đại La, chính là đền Đồng Cổ hiện nay và quy định cứ đến ngày mồng 4, tháng 4 hàng năm, làm lễ “Minh thệ” (ăn thề) tại đền này, cho lập đàn, cắm cờ xí tại đền. Các quan có mặt đều phải uống rượu có pha máu của các loài vật và đọc lời thề: “Làm con bất hiếu, làm tôi bất trung, xin thần minh giết chết”, những ai không có mặt trong buổi lễ ăn thề sẽ bị phạt đánh. Các vương triều Trần - Lê vẫn duy trì nghi lễ quốc gia này. Thời Trần, hội thề Đồng Cổ là một hội lớn, dân bốn phương về xem hội rất đông.

Đền Đồng Cổ giờ đây nằm trên khu đất cao, trông ra sông Tô Lịch, gồm Tam quan, các tòa Tiền tế, Trung tế và Hậu cung. Bên trong vẫn còn lưu giữ 12 đạo sắc của các niên hiệu : Cảnh Hưng, Chiêu Thống, Quang Trung, Cảnh Thịnh, Thiệu Trị, Tự Đức (từ 1740 - 1883). Đền Đồng Cổ thật sự là một di tích có giá trị đặc biệt với người dân Việt Nam, nó thể hiện rõ bản chất của người Việt Nam đó là lòng trung thành, yêu nước của người Việt Nam.

Đền có lối kiến trúc độc đáo

Đền Đồng Cổ hiện nằm trên đường Thụy Khuê, phường Bưởi, quận Tây Hồ thuộc loại dài nhất Hà Nội và có rất nhiều các di tích cổ. Đền Đồng Cổ thời chiến tranh đã bị hư hỏng nặng, giờ đã được tu tạo khang trang, đẹp đẽ. Dù dấu vết của một hội thề quan trọng bậc nhất của chế độ phong kiến Việt Nam không còn nhiều nhưng vẫn thấy những nét cổ kính xưa của ngôi đền. Một hồ bán nguyệt nước xanh thẳm, những cây cổ thụ thân rêu mốc như chứng nhân của một thời lịch sử xa xưa. Ngày nay, dân làng vẫn giữ được hội thề trung hiếu vào ngày 4 tháng 4 hàng năm, kiệu rước bài vị Thần Đồng Cổ từ Làng Yên Thái tới Làng Đồng Xã rồi trở về.

Đền Đồng Cổ chính là một di tích lưu giữ lại tín ngưỡng của nhân dân ta từ xưa. Với tuổi đời cũng như những câu chuyện, những truyền thuyết gắn liền với nó, đền đồng cổ đã và đang trở thành một trong những địa điểm tâm linh rất thu hút người dân thủ đô cũng như khách du lịch khi đến với Hà Nội.

Hi vọng người dân thủ đô cũng như khách du lịch đến với Hà Nội, đến với những di tích lịch sử lâu đời sẽ đều có ý thức giữ gìn, chung tay bảo vệ di sản để chúng mãi là những nét vẽ điểm tô cho bức tranh Hà Nội hào hoa, sinh động nhưng không bị mất đi màu sắc của truyền thống, của văn hóa và lịch sử ngàn năm.

Quốc Nam