- Tượng Hỏa Thần trong hậu cung
Lược sử
Từ xa xưa “Lửa” đã được sử dụng và đóng góp to lớn vào sự tiến hoá, phát triển loài người. Mặt khác Lửa vẫn thường gây ra những thảm hoạ khôn lường. Từ thực tiễn và kinh nghiệm được đúc rút qua các đời, ông cha ta đã tổng kết và phân hạng bốn yếu tố gây hại nhiều nhất đến cuộc sống của con người là: Thủy, Hỏa, Đạo, Tặc (nước, lửa, trộm cướp và giặc giã), trong đó, yếu tố Hỏa được xếp trên Đạo và Tặc.
- Tượng Thuần Phong Nhĩ ở bên trái Hỏa Thần
Việc cầu mong Thần Hỏa đem lại sự an lạc về tinh thần và đề cao việc phòng chống hỏa hoạn phản ánh một phần nhu cầu thực tiễn của người Hà Nội từ xưa đến nay. Thượng tướng Thái sư Trần Quang Khải đã ca ngợi sự linh thiêng bền vững của Thần Hỏa trong việc trừ hỏa tai, bảo vệ kinh thành Thăng Long:
Hỏa tụ tam khu phần bất cập
Phong trần nhất trận phiến nan khuynh
Hỏa tụ tam khu phần bất cập
Phong trần nhất trận phiến nan khuynh
- Tượng Thiên Lý Nhãn ở bên phải Hỏa Thần
Tạm dịch:
Lửa nổi ba khu không cháy được
Phong trần một trận chẳng hề nghiêng
Lửa nổi ba khu không cháy được
Phong trần một trận chẳng hề nghiêng
Thời Nguyễn, những dãy phố phía tây của khu phố phường Hà Nội chủ yếu vẫn là nhà tranh tre nứa lá, cho nên hỏa hoạn xảy ra thường xuyên. Sách sử cũ chép lại vào năm 1828, đầu năm xảy ra vụ cháy 200 nhà, giữa năm lại cháy 1420 nhà thuộc 27 phường. Năm 1837, khu này cháy thêm 1400 ngôi nhà nữa. Đến những năm 1885 vẫn còn cháy rất nhiều.
Hỏa hoạn là tai hoạ đáng sợ nhất, nhưng lại khó tránh khi toàn nhà lợp tranh. Vì thế, sau vụ cháy lớn năm 1837, người dân đã lập ngôi đền thờ Hỏa thần, cầu xin Thần lửa không gây hoạ. Có lẽ đây là ngôi đền thờ Thần lửa duy nhất tại Việt Nam.
Ngã phố Hàng Điếu—Hàng Nón. Panorama ©2014 NCCong
- Ban thờ Hỏa Thần. Ảnh ©2015 NCCong
Ở Việt Nam có hai Thần Lửa, trong đó vị Quang Hoa Mã Nguyên Súy được thờ phụng tại đền Hỏa Thần. Theo truyền thuyết, Nguyên Súy được nghe thuyết pháp tụng kinh nhiều và trở thành môn đệ Phật gia. Do tính “Hỏa” nên không giữ được nghiêm giới luật, phải xuống trần đầu thai vào nhà họ Phùng, Khi đắc đạo được về trời làm môn đệ của Ngọc Hoàng Thượng Đế, chuyên việc trừ hỏa tai. Và như thế có thể coi “Thần Hỏa” là ông Tổ nghề phòng cháy chữa cháy.
Kiến trúc
Đền Hỏa Thần được xây dựng từ năm Minh Mệnh thứ 19 (1838), vị trí ở ngoài Cửa Đông thành Hà Nội, lúc đầu chỉ làm bằng tranh nứa sơ sài. Năm Thiệu Trị thứ nhất (1841), đền được trùng tu với nguyên vật liệu bền vững, quy mô rộng rãi hơn. Năm 1848 lại xây thêm tòa phương đình và nhà tiền tế. Con phố có ngôi đền vì thế cũng gọi là phố Nhà Hỏa.
- Tòa tiền tế đền Hỏa Thần. Ảnh ©2013 NCCong
Di tích còn lại cho đến ngày nay được bảo toàn chủ yếu ở phần trong, phần bên ngoài bị thu nhỏ và che khuất gần hết, chỉ mở một lối đi hẹp ra phố Hàng Điếu. Du khách vào thăm qua lối này trước tiên sẽ thấy một đài tưởng niệm liệt sĩ, bên tay trái mới là khu vực thờ Hỏa Thần.
So với các di tích khác trong khu vực phố cổ Hà Nội, đền Hoả Thần có quy mô khá lớn trên diện tích gần 500m². Đền xây theo kiểu chữ “Công”, phần chạm khắc được tập trung nhiều nhất ở phương đình. Các con rường được chạm nổi văn mây lá lật, mỗi đấu kê đều trang trí cánh sen, mỗi đầu dư đều thể hiện hình đầu rồng. Các bức ván trong giá chiêng chạm nổi đề tài chim phượng trong tư thế đang bay. Bốn bức tượng nghê dưới câu đầu được thể hiện giống nhau với hình thức cách điệu cao, rất gần gũi với các tượng nghê trên phương đình của đền Bạch Mã và đình Thanh Hà thuộc bên phường Hàng Buồm.
- Ban thờ Mẫu trong đền Hỏa Thần. Ảnh ©2013 NCCong
Tiền tế là một nếp nhà ngang ba gian, xây gạch kiểu tường hồi bít đốc tai ngai, mái phủ tôn giả ngói mũi hài cổ. Đầu hai tường xây trụ biểu cao, đặt tượng nghê. Bộ khung đỡ mái bằng gỗ với bốn bộ vì làm đơn giản kiểu vì kèo quá giang. Các kết cấu gỗ trong bộ khung nhà được bào trơn, bào soi tạo ra sự nhẹ nhàng cho kiến trúc. Hai đầu tường hồi gắn hai tấm bia đá ghi lại việc xây dựng và trùng tu sửa chữa di tích. Trên cửa ra vào treo bức hoành phi “Hỏa Thần Từ”, được làm vào tháng Trọng Xuân năm Giáp Tý, đời vua Tự Đức (tức tháng 2 năm 1864).
Mặc dù đã qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo nhưng nhìn chung nơi đây vẫn còn giữ được đặc trưng của phong cách kiến trúc, mỹ thuật đời Nguyễn ở nửa cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, có sự kế thừa của các thế kỷ trước.
- Ban thờ Phật ở đền Hỏa Thần. Ảnh ©2013 NCCong
Lưu ý
Tư tưởng và giáo lý của nhà Phật đã được kết hợp hài hoá với tín ngưỡng dân gian bản địa trong tinh thần “hộ quốc—an dân”, do vậy cấu trúc xây dựng cũng như bài trí ban thờ kiểu “Tiền Phật, Hậu Thánh Thần” là cấu trúc phổ biến trong chùa cũng như đền, miếu ở miền Bắc nước ta. Cách bố trí thờ phụng trong đền Hỏa Thần như sau: gian trong cùng của toà hậu cung có ban thờ với tượng Thần Hỏa ở giữa hai pho tượng các thị giả Thiên Lý Nhãn (nhìn thấy khắp nơi) và Thuần Phong Nhĩ (nghe thấu mọi điều).
Tiếp theo, ở phía trong của toà phương đình là ban thờ Tam toà Thánh Mẫu và ngũ vị Tôn Ông…. Gian chính giữa của phương đình có Ban thờ Tam Thế, Phật A Di Đà, Phật Di Lặc, Quán Thế Âm Bồ Tát, Đại Thế Chí Bồ Tát.
Hai bên chính điện có đôi câu đối thể hiện tư tưởng của Phật giáo Việt Nam:
“Pháp hiện ngũ thông, hách trạc linh thanh đằng Bắc địa
Đạo thành tam muội, ân ba đức trạch phổ Nam Thiên”
Tạm dịch:
“Phật pháp thần thông, tắm tưới muôn nơi tràn đất Bắc
Đạo thành chính quả, ân đức sâu dầy khắp trời Nam”.
“Pháp hiện ngũ thông, hách trạc linh thanh đằng Bắc địa
Đạo thành tam muội, ân ba đức trạch phổ Nam Thiên”
Tạm dịch:
“Phật pháp thần thông, tắm tưới muôn nơi tràn đất Bắc
Đạo thành chính quả, ân đức sâu dầy khắp trời Nam”.
Di tích lân cận
- Chùa Thái Cam: số 16c phố Hàng Gà.
- Đình Đông Thành: số 9 phố Hàng Vải.
- Đình Nhân Nội: số 33 phố Bát Đàn, phường Hàng Bồ.
- Đình Tân Khai: số 44 phố Hàng Vải.
Bản đồ trực tuyến
Đông Tỉnh
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét