Bản đồ trực tuyến
Lược sử
Thôn Thái Bình xưa thuộc trang Cối Giang, còn gọi là làng Cói, từ năm 1961 thuộc xã Mai Lâm, huyện Đông Anh, Hà Nội. Tương truyền mẹ của Lý Công Uẩn là bà Phạm Thị Ngà, quê ở Thái Đường. Lý Công Uẩn lên ngôi đã cho dựng nhà Thái Đường và vườn thượng uyển Lâm Hoa Viên ở đây. Đến cuối thế kỷ 19, triều Nguyễn kiêng húy mẹ vua Thiệu Trị nên đổi Hoa Lâm thành Danh Lâm; kiêng húy anh vua là Ưng Đường nên đổi Thái Đường thành Thái Bình.
Các thôn thuộc xã Mai Lâm đều có di tích và truyền thuyết liên quan đến nhà Lý [1]. Cùng với đền Yên Thành (phố Phan Huy Ích, quận Ba Đình, Hà Nội) và nhiều đình đền khác của Bắc Bộ, đình Thái Bình thờ Lý Chiêu Hoàng (李昭皇; 1218—1278, sinh tháng 9, mất tháng 3 âm lịch). Bà tên thật là Lý Phật Kim, con gái út của Lý Huệ Tông và em của Thuận Thiên công chúa Lý Ngọc Oanh. Lên ngôi từ lúc 8 tuổi do Trần Thủ Độ bày mưu ép vua Huệ Tông bỏ đi tu; mấy tháng sau Phật Kim bị gả cho Trần Cảnh cũng 8 tuổi.
Ngay sau đó Phật Kim phải nhường ngôi cho chồng, chính thức trao giang san họ Lý về tay nhà Trần và trở thành Chiêu Thánh hoàng hậu (昭聖皇后). Chưa hết tai họa, sau 12 năm chung sống với Trần Thái Tông (陳太宗; 1218—1278, sinh ngày 16 tháng 6, mất ngày 1 tháng 4 âm lịch) mà không có con, Phật Kim còn bị truất ngôi hoàng hậu khi mới 19 tuổi. Năm 40 tuổi Bà bị gả cho tướng Lê Phụ Trần như một phần thưởng! May mà đoạn kết lại có hậu và đem cho đôi vợ chồng già này hai người con: trai tài giỏi, gái xinh đẹp. Theo nhiều tài liệu thì cuối đời Bà cũng bỏ đi tu như cha; Bà từ giã cõi trần tại Bắc Ninh ở tuổi 60 với mái tóc vẫn đen và nét mặt giữ nguyên vẻ hồng hào, phúc hậu.
Cổng đình Thái Bình. Panorama ©2015 NCCong
Các triều đại phong kiến tiếp theo đã ban những đạo sắc phong tước hiệu cao quý cho Lý Chiêu Hoàng. Tại đình Thái Bình, Bà được thờ cùng Trần Cảnh và Trần Thủ Độ như thành hoàng làng, bên cạnh vợ chồng Đào Ký và Phương Dung là hai vị tướng của Hai Bà Trưng. Ngày 31-01-1992 đình Thái Bình và chùa Diên Phúc Tự đã được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng Di tích lịch sử, kiến trúc, nghệ thuật quốc gia. Ngay sau đó, dân làng đã tổ chức quyên góp và cho di chuyển cả hai công trình từ ven bờ sông Đuống vào vị trí bên trong đê như hiện nay.
Kiến trúc
Đình Thái Bình xoay hướng đông-nam, nhìn qua đê ra cánh đồng màu trên đất bãi ven sông Đuống, nơi xưa kia từng có một rừng cây sung. Khi tôi mới đi học, đê Mai Lâm vỡ là một sự kiện chấn động không thể quên, sau đó rừng bị chặt hết. Nhiều anh bộ đội đã hy sinh thân mình trong khi cứu giúp đồng bào giữa dòng nước xiết.
Tam quan đình làm theo kiểu nghi môn với trụ biểu cao to và các câu đối đắp nổi, hai cổng phụ xây hai tầng mái giả lợp ngói ống. Mặt ngoài cổng có đôi voi phù điêu, mặt trong đắp đôi ngựa. Phía sau tam quan là một sân gạch lớn, bức tường bên tả chung với chùa Diên Phúc Tự và thông nhau qua cửa ngách, bên hữu có nhà giải vũ và một cửa ngách 2 tầng giả khác ăn thông lên dốc đê.
Tòa tiền tế rộng tới 5 gian 2 dĩ, dù đã xuống cấp nhưng trông vẫn rất đẹp. Các cột lim đều to cao và lòng đình dễ dàng chứa được hàng trăm người. Hậu cung 3 gian, kết nối với tiền đường thành hình “chữ Đinh”. Phía sau có sân, bếp và khu phụ cùng với cửa hậu mở ra con đường làng nay xe tải chạy ngon.
Sân đình Thái Bình. Panorama ©2015 NCCong
Lưu ý
Nhân dân thôn Thái Bình hàng năm vẫn tổ chức 3 lễ hội đình làng long trọng và thu hút rất đông quan khách. Tôi đến thăm đình đúng dịp mở hội mùa xuân với lễ sinh thần vào tiết Thanh minh nhằm ngày 12 tháng ba âm lịch, năm nay thấy đoàn cải lương Việt Nam cũng về phục vụ đồng bào. Nghe nói Hội làng Cói xưa kia thường kéo dài đến 5 ngày. Ngoài ra còn có lễ hóa thần tổ chức vào mùa đông trong hai ngày 12—13 tháng chạp âm lịch và lễ mộng thần vào ngày 25-7 âm lịch. Trong làng còn có nhà thờ họ Trịnh cũng là Di tích lịch sử văn hoá quốc gia (1997).
Ngày 22-8-1967, đình bị máy bay Mỹ ném bom làm bao chỗ cùng tư liệu quý bị hủy hoại và thất lạc. May sao hiện vẫn lưu giữ được nhiều mảng chạm khắc gỗ tài hoa mang phong cách nghệ thuật của thế kỷ 18-19 và mấy tấm bia cổ. Bia “Lý gia linh thạch” khắc năm Cảnh Hưng (1793) ghi mẹ vua Lý Công Uẩn là người họ Phạm ở Hoa Lâm. Còn bia “Hoa Lâm Tam Bảo thị” do tiến sĩ khoa Mậu Thìn (1628) là Đồng Nhân Phái (1581–?), người xã Thiết Úng, huyện Đông Ngàn soạn, nói về việc trùng tu chợ Tam Bảo v.v..
Di tích lân cận
- Chùa Diên Phúc: thôn Thái Bình, xã Mai Lâm, huyện Đông Anh.
- Chùa Tăng Phúc: 27 phố Thượng Thanh, phường Thượng Thanh, quận Long Biên.
- Đền Lê Xá: thôn Lê Xá, xã Mai Lâm, huyện Đông Anh.
- Đình, miếu Lại Đà: thôn Lại Đà, xã Đông Hội, huyện Đông Anh.
- Đình Xuân Dục: thôn Xuân Dục, xã Phong Xuân, huyện Gia Lâm.
Bài và ảnh: Đông Tỉnh
[1] Về vụ thảm sát tôn tộc Lý, sách Đại Việt Sử ký Toàn thư ghi “Mùa đông năm ấy (1232), nhân người họ Lý tế lễ các vua nhà Lý ở Thái Đường, Hoa Lâm, [Trần] Thủ Độ ngầm đào hố sâu, làm nhà lên trên, đợi khi mọi người uống rượu say, giật máy chôn sống hết” và chua thêm “việc này chưa chắc đã có thực”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét