Trò chơi xuân khiến các cụ bà U80 thích thú

 Với những hạt má lẹ cùng que tre dẻo dai, các cụ bà người Thái đen ở Mường Lò (Nghĩa Lộ, Yên Bái) có thể mê mải suốt ngày với trò chơi truyền thống từ thuở thiếu nữ mỗi dịp Tết đến, xuân về.

Cứ mỗi dịp Tết Nguyên đán, cộng đồng phụ nữ người Thái đen ở thị xã Nghĩa Lộ nói riêng, vùng Tây Bắc nói chung lại vui chơi với những trò chơi dân gian truyền thống.

Trong đó, trò chơi Tó mà lẹ đặc biệt được những phụ nữ lớn tuổi yêu thích. "Tó" trong tiếng Thái có nghĩa là "chơi" hay "chọi", má lẹ là tên một loại cây leo ở trong rừng già có hạt hình tròn dẹt với đường kính trên dưới 4 cm rất chắc.

Hạt má lẹ sau khi lấy về được để trên gác bếp cho đến khi lên nước nâu bóng là có thể dùng để chơi được.

 

Tó má lẹ là trò chơi chỉ dành riêng cho phụ nữ, nam giới phải được mời mời mới được tham gia cho vui.

Hạt má lẹ dùng để làm đích chọi cũng được qui định bao gồm 9 hạt, tượng trưng cho người phụ nữ có 9 vía trong quan niệm tâm linh của người Việt. Trò chơi được chia làm 2 đội, ít nhất mỗi đội có 1 người, nhiều nhất 7 người mỗi đội.

Tó má lẹ chia thành 4 bước chơi: gạt bắn, bắn đứng, cành ke (cặp hạt má lẹ vào 2 ngón chân rồi nhảy lò cò để bắn) và ném.

Cụ bà Lò Thị Yên (79 tuổi, ở Bản Xa, xã Nghĩa Lợi, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái) cho biết, trò chơi này cụ được chơi từ thưở thiếu nữ.

Tuy nhiên lớp các cháu gái thời nay không còn mặn mà với Tó má lẹ nên hầu như chỉ những phụ nữ lớn tuổi còn mê mẩn với trò chơi mỗi dịp Tết đến, xuân về.

Từ đầu tháng chạp, các cụ bà người Thái đen ở Bản Xa, TX Nghĩa Lộ đã rủ nhau chia đội chơi Tó má lẹ.

Hạt má lẹ được chọn để chơi thường có đường kính trên dưới 4 cm.

Hai đội sẽ lần lượt bắn 9 hạt má lẹ được đặt thành hàng trong khoảng cách trò chơi quy định.

Một chiếc que tre vót mỏng được dùng làm que gạt bắn hạt má lẹ đặt trên đùi người chơi.

Đây là phần ném hạt má lẹ để xác định đội nào chơi trước.

Trong khi một đội chơi trước, đội còn lại trong lúc chờ đợi tranh thủ ghi nhận điểm số.

Sân chơi Tó mà lẹ được kẻ 3 vạch ngang song song, vạch thứ nhất còn gọi là vạch xuất phát được kẻ ở đầu sân cũng là vị trí đứng ban đầu của người chơi. Vạch thứ 2 cách vạch thứ nhất khoảng 3m được xác định là vạch để người chơi đánh dấu điểm đánh, vạch còn lại cách vạch thứ 2 khoảng 1m.

Các cụ bà người Thái mê mải với trò chơi từ thuở thiếu nữ.

Bước chơi "cành ke" đòi hỏi sự khéo léo và sức khỏe khi hạt má lẹ được kẹp giữa 2 ngón chân và chỉ nhảy lò cò một chân để bắn sao cho trúng đích.

Đa phần các cụ bà ở Bản Xa hiện còn mê mẩn với trò chơi này đều đã ngoài 70 tuổi nhưng vẫn khá sung sức, khéo léo trong các động tác đòi hỏi sức bật.

Điểm số khi bắn trúng đích đều được cộng vào điểm chung của cả đội nên trò chơi này cũng rất khuyến khích tinh thần đoàn kết tập thể.

Niềm vui của cụ bà Lò Thị Yên sau khi bắn trúng đích. Cụ Yên đã 79 tuổi nhưng đồng tác chơi còn khá nhanh nhẹn, khéo léo.

Về trò chơi Tó má lẹ, chuyện dân gian dân tộc Thái kể rằng: Ngày ấy, các bạn gái trong bản rủ nhau đi rừng lấy củi. Khi củi đã lấy đủ mọi người đóng gánh ra về nhưng có một số bạn chưa đóng gánh xong. Mọi người bảo nhau ngồi đợi, bỗng có một làn gió thổi tới làm các quả má lẹ ở trên cao rơi xuống. Có điều rất lạ là chúng chỉ rơi vào chỗ các bạn gái đang ngồi và vỏ quả lại tự tách làm đôi, hạt bung ra bắn vào nhau tạo nên những tiếng lách tách nghe thật vui tai. Các bạn gái cho đó là một điềm lành, là món quà mà trời đất ban cho riêng họ. Họ đã bảo nhau nhặt những hạt này cho vào “Kế lếp” đem về, rồi cùng nhau chơi trò Tó má lẹ ở bản để nhớ về buổi lấy củi đáng nhớ ấy. Các bà các chị trong bản thấy vậy cũng xin được chơi cùng. Từ đó “Tó má lẹ” trở thành một trò chơi phổ biến được nhiều người yêu thích, đặc biệt là với chị em phụ nữ. Các bạn gái khi ấy đã giao hẹn với nhau rằng: Sau này, dù còn trẻ hay đã về già, dù ở bản gần hay mường xa, cứ mùa quả má lẹ rơi, họ sẽ lại gặp nhau để tâm tình trò chuyện và cùng chơi Tó má lẹ... Kỳ lạ thay, lời hẹn mãi còn đó, đời nọ truyền đời kia, nơi này tới vùng khác và cách chơi tuy có thêm bớt, khác nhau ít nhiều xong trò chơi Tó má lẹ vẫn là một trò chơi dân gian truyền thống, một cách vận động có sử dụng những kỹ năng, kỹ xảo cùng những động tác liên hoàn giúp con người khoẻ mạnh, hồn nhiên yêu đời và luôn có một thân hình khoẻ đẹp.

 Lê Anh Dũng