Đền Khánh Vân: Nơi tưởng nhớ danh tướng Vi Hùng Thắng

(BGĐT)-Lịch sử đôi bờ sông Lục từng in dấu oai hùng một thời chống ngoại xâm của dân tộc. Đó là những chứng tích từ thuở Lý - Trần cha ông mang gươm đi trấn ải. Một trong những dấu ấn chẳng thể phai mờ là đền Khánh Vân thuộc đồi Tân Dã, thôn Hà Thị, nay là Thanh An, thị trấn Chũ, huyện Lục Ngạn (Bắc Giang).

Bái lễ tại đền Khánh Vân.

Đây là ngôi đền thờ một vị tướng thời Trần giúp vua chống quân Nguyên - Mông nửa cuối thế kỷ XIII. Ông là Vi Hùng Thắng, người con của quê hương Lục Ngạn được sánh cùng Yết Kiêu, Dã Tượng, Phạm Ngũ Lão cùng nhiều danh tướng triều Trần. Ông được phong tước quận công nên người đời quen gọi đền Quan Quận.

Theo lịch sử, từ cuối thế kỷ XIII (1285-1287) vó ngựa quân xâm lược Nguyên- Mông một lần nữa tiến vào đất Việt. Với nghĩa khí sát thát (giết giặc Nguyên - Mông) từ hội nghị Diên Hồng, quân dân ta cùng vua tôi nhà Trần nhất tề đứng dậy bảo vệ non sông bờ cõi. Cả vùng thiên la địa võng gồm: Lục Nam, Lục Ngạn, Sơn Động đã trở thành thế trận sẵn sàng chặn đánh quân xâm lược. Chính tại vùng đất này nổi lên người anh hùng Vi Hùng Thắng, hậu duệ 6 đời của cụ tổ họ Vi ở làng Vai, xã Kim Sơn, huyện Lục Ngạn ngày nay.

Trước họa xâm lăng, vua xuống chiếu chiêu hiền đãi sĩ, tìm người tài giỏi ra giúp vua đánh giặc. Cùng với các tướng Tần Sầm, Đỗ Hựu, Đỗ Vỹ, Nguyễn An, Trần Bách, Vi Hùng Thắng được vua tin dùng trấn giữ cả một vùng Sơn - Lục rộng lớn. Cuối tháng Giêng năm 1285, Thoát Hoan mang đại quân tràn qua bờ cõi, một trận chiến diễn ra tại cửa khẩu Khả Ly (Xa Lý), hai tướng Đỗ Vỹ và Đỗ Hưng tử trận. Với thế mạnh như chẻ tre, quân giặc tiếp tục tràn qua Động Bản (khu vực Biển Động ngày nay), tướng Tần Sầm bị hy sinh, phòng tuyến của ta bị vỡ. Giặc thừa cơ tiến xuống và biết Trần Quốc Tuấn cùng quân sĩ đang trên đất Nội Bàng (Bình Nội, xã Trù Hựu bây giờ) nên chúng vừa cho người tới dụ hàng, vừa tổ chức bao vây gây cho ta rất nhiều khó khăn.

Trước tình thế đó, Vi Hùng Thắng đã chỉ huy một đạo quân phối hợp đánh chặn kìm chân địch tạo điều kiện để Trần Hưng Đạo xuống thuyền an toàn rút xuôi dòng sông Lục. Tháng 5-1285, quân dân nhà Trần bắt đầu tổ chức phản công, giặc Nguyên - Mông do Thoát Hoan cầm đầu lần lượt bị tiêu diệt. Thoát Hoan chui ống đồng cùng đám quân bại trận rút chạy thoát thân. Cuộc kháng chiến chống quân Nguyên lần thứ hai của quân dân ta kết thúc thắng lợi.

Mặc dù hai lần xâm lược nước ta đều bị đại bại nhưng giặc Nguyên - Mông chưa từ bỏ dã tâm. Mùa đông năm 1287, chúng thêm một lần tiến đánh Đại Việt, buộc quân dân Na Ngạn, Phượng Nhỡn lần thứ ba cùng toàn dân đứng lên kề vai sát cánh bên vua tôi vương triều Trần quyết tâm chiến đấu giữ gìn xã tắc. Ngày 20-2-1288, trong trận đánh tại đồi Tân Dã phía Tây Nam đền Khánh Vân bây giờ, Vi Hùng Thắng cùng hai tiểu tướng Nông Thị Tâm và Lâm Văn Cường đã anh dũng hy sinh. Thi hài ông và các tiểu tướng được nhân dân địa phương chôn cất. Sau này đền thờ ông được lập để nhân dân tỏ lòng thành kính.

Khi cuộc kháng chiến chống quân Nguyên - Mông lần thứ ba của quân dân ta kết thúc thắng lợi, triều đình xét thấy tướng quân Vi Hùng Thắng là người có công lớn trong công cuộc giúp vua đánh giặc giữ nước nên đã phong Ngài bằng hàng chữ: Sinh vi tướng, tử vi thần, Hùng Thắng uy linh vầng nhật nguyệt (Nghĩa là: Sinh ra làm tướng, chết đi làm thần, tên tuổi Hùng Thắng oai phong linh ứng cùng mặt trời, mặt trăng).

Đã hơn 700 năm kể từ khi danh tướng nằm xuống, các di vật cũng như tài liệu liên quan đến đền không còn với nguyên xưa, nhưng theo nhân dân thôn Hà Thị (chủ di tích) thì nơi đây chính là mảnh đất chôn cất Ngài. Dù chính sử không nhắc đến, nhưng tên tuổi và công trạng của Ngài lại được các sách nơi đền Kiếp Bạc ghi nhận. Cuộc đời vì nước vì dân của tướng quân Vi Hùng Thắng luôn ngời sáng trong mỗi người dân Lục Ngạn, nhất là với lớp hậu duệ thuộc dòng họ Vi trên đất Kim Sơn.

Chính vì lẽ đó mà đền Khánh Vân được tu dựng trên nền đất cũ thuộc loại hình lưu niệm danh nhân. Tượng Ngài được đặt chính giữa nhìn ra dòng sông Lục, hai bên thờ các tướng thời Trần như Yết Kiêu, Dã Tượng, Phạm Ngũ Lão… Vi Hùng Thắng thật xứng như với những gì mà câu đối trong đền còn lưu lại: Hùng Thắng tôn thần thiên thu tại/ Quận công dũng tướng vạn cổ liêu (Tôn thần Hùng Thắng ngàn năm còn đó/ Dũng tướng quận công vạn thuở vẫn lưu danh).

Ghi nhận những giá trị lịch sử văn hóa nơi đây, ngày 30-1-1996, đền Khánh Vân được tỉnh Hà Bắc (trước đây) xếp hạng di tích danh thắng cần được bảo tồn gìn giữ. Hằng năm, nhằm ngày 18 tháng 2 âm lịch, cùng với Lễ hội Văn hóa các dân tộc huyện Lục Ngạn, hội đền Khánh Vân lại được mở để nhân dân khắp vùng hành lễ tâm linh, tưởng nhớ đến công lao của người anh hùng có công giết giặc cứu nước.

        Ngô Minh Bắc