Về động Từ Thức gặp tiên

TTO - "Khách về Nga Thiện quê tôi
Xem động Từ Thức, thăm người cảnh tiên…
Nhìn càng đắm ngắm càng say
Mà xem phong cảnh thắm tình nước non".

Những câu ca dao đầy cảnh vị trong bài Tiễn khách của người dân huyện Nga Sơn, Thanh hóa, càng làm mỗi du khách khi về thăm động Từ Thức một cảm xúc lưu luyến.

 

Cửa động Từ Thức nơi đề thơ của chúa Trịnh Sâm và Lê Quý Đôn

Động Từ Thức thuộc địa phận xã Nga Thiện, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Từ thành phố Thanh Hóa đi khoảng 50km về hướng đông bắc bạn sẽ đến động. Động nằm trong dãy núi Tam Điệp “bên này có động ngược là sông sâu”. Trước đây động động Từ Thức có tên là động Bích Đào nhưng vì gắn với câu chuyện tình Từ Thức gặp tiên nên sau này dân gian đổi gọi là động Từ Thức.

Đường lên động du khách sẽ không cảm mệt mỏi vì phải leo núi, bởi bên lề đầy những cây cổ thụ tỏa bóng râm mát. Những dây leo to vắt ngang qua đường đan vào nhau tạo thành những cái võng, ai tinh nghịch còn leo lên đu đưa chụp vài tấm hình.

Đường lên cửa động

Lên đến cửa động bạn sẽ thấy hai bài thơ chữ Hán, một khắc trên phiến đá đặt dưới nền động và một khắc trên vách đá cao. Bài thứ thứ nhất là của chúa Trịnh Sâm với bút danh Nhật Nam Nguyên. Bài thơ thứ hai do Lê Quý Đôn sáng tác vào thế kỷ 18 được khắc vào đá năm 1905, trong đó có đoạn:

Văn đạo thần tiên sự điểu mang
Bích Đào động khẩu thái hoang lương
Càn khôn nhất hạt cùng Từ Thức
Vân thủy song nga lão Giáng Hương

Động Từ Thức là danh thắng được xếp hạng quốc gia. Dưới ánh điện mờ, thạch nhũ muôn hình vạn trạng lóng lánh sắc màu được nhân hóa có rất nhiều nhũ đá tạo thành những hình thù độc đáo và được gắn liền với truyền thuyết về Từ Thức và Giáng Hương.

Động Từ Thức

Động chính gồm hai phần, phần ngoài rộng, trần động hình vòng cung như chiếc bát úp khổng lồ. Phía dưới vòng cung có một nhũ đá "tỏa" xuống trông như trái đào tiên nên động còn được gọi là Bích Đào. Dưới là nền đá phẳng, nhẵn, là vết tích đền thờ Từ Thức còn lưu lại đến hôm nay. Sau đó là đụn nhũ thạch lấp lánh được ví như những kho chứa vàng bạc, gạo muối... được dân gian lưu truyền.

Kho gạo hấp dẫn hơn bởi những hòn đá mịn được gắn chặt, đều màu nâu bạc

Kho muối là một quần thể thạch nhũ bé, trắng toát

Kho tiền là chuỗi thạch nhũ to nhỏ chảy từ trên xuống như những xâu quan tiên thời xưa

Bước vào phần trong động là một thế giới kỳ bí với nhiều cảnh trí mà chỉ tạo hóa mới tạo ra được. Đầu tiên bạ sẽ thấy những phiến nhũ đá mỏng, màu trắng ngà rủ từ trần xuống những nhũ đá đó được gọi là “đàn đá”, “trống đá”. Bởi vì nếu bạn cầm que gõ nhẹ vào những thanh nhũ, dẽ nghe mỗi thanh vang lên với những cung bậc khác nhau, toàn cảnh này còn được gọi là “phường bát âm”.

Những nhũ đá rũ xuống từ trên nóc đông phát ra âm thanh độc đáo

Càng vào sâu lòng động càng rộng ra. Đầu tiên bạn sẽ thấy ngỡ ngàng khi gặp bàn Cổ tam sinh có đủ lợn, trâu, dê... một mâm cỗ gần giống như thật. Rồi những dấu tích về tình yêu của Giáng Hương và Từ Thức như: buồng tắm của Giáng Hương và thư phòng của Từ Thức bằng đá; những bông hoa, quả đào tiên, vầng trăng và có cả những đôi chim thạch nhũ. Đối diện là cảnh là ao bèo gợi hình tượng quê hương trong sự tưởng nhớ của chàng thư sinh Từ Thức...

Buồng tắm cô tiên

Ao bèo

Cảnh tiếp là một ngã rẽ, một ngả theo tương truyền là đường lên cõi tiên của Từ Thức. Tại đây có quán nghỉ chân bằng đá mà chàng từng nghỉ suốt dọc hành trình và còn đó những mắc treo áo, treo mũ bằng đá. Bên cạnh đường lên tiên là một ngã rẽ hỏm sâu theo đường xoáy ốc vẫn bí ẩn muôn đời nay, nhân dân quen gọi là đường xuống Địa ngục lạ...

Bàn thờ tiên với những nhũ đá nhú lên tạo ra nhiều nhân hình kỳ thú

Một vòng quanh động, giữa cảnh vật hư ảo đẹp như được vẽ, trong tôi cứ vương vấn mãi một câu hỏi: liệu chàng Thức có trở về được cõi tiên để gặp nàng Hương khi động này đúng thật là cõi tiên.

Tích Từ Thức Và giang Hương Từ Thức người Tống Sơn (nay là Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa), làm tri huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, nhân đi chơi hội đã cởi áo gấm giúp một cô gái xinh đẹp gặp tình huống éo le. Thời gian sau chàng từ quan, tìm thú vui nhàn tản. Một lần ra cửa biển Thần Phù, Từ Thức đi qua núi và thấy một chiếc động, được bà chủ gả cho Giáng Hương, chính là người chàng đã cứu thuở nào. Sống với nhau được một năm, dù thuận hòa, êm ấm, Từ Thức chợt nhớ nhà xin được về thăm. Cảm thông nỗi niềm của chồng, Giáng Hương sắm xe và gài sẵn phong thư kín nói lời ly biệt. Khi về quê tất cả đều đổi thay, Từ Thức hỏi một cụ già râu tóc bạc phơ thì mới biết đó là cháu nội của mình. Chàng đã đi quá lâu. Từ Thức muốn trở lại cõi tiên với vợ nhưng chẳng còn dịp may.

ĐỖ MẠNH LỰC

. Động tiên Từ Thức . Nằm cách thành phố Thanh Hóa về phía Đông Bắc khoảng 50km, ẩn mình trong dãy núi Thần Phù có Động Từ Thức hay còn gọi là Động Bích Đào. Đây là một thắng cảnh nổi tiếng của xứ Thanh, gắn liền với truyền thuyết về cuộc tình duyên lãng mạn giữa chàng Từ Thức và nàng Giáng Hương. Chuyện xưa kể rằng, quan tri huyện Từ Thức vốn người huyện Tống Sơn (nay là huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá). Sau khi từ quan, nhân lúc nhàn rỗi ra chơi cửa biển Thần Phù, đi qua núi thấy một cái động đẹp nên vào xem và gặp nàng Giáng Hương. Hai người nên nghĩa vợ chồng, sống với nhau hạnh phúc ở trong động tiên. Lâu ngày nhớ nhà, Từ Thức trở về thăm quê, thấy người xưa cảnh cũ không còn, hỏi ra mới biết mình đã đi quá lâu. Buồn lòng, chàng quay lại cõi tiên với vợ, nhưng về đến nơi thì động tiên đã khép, vợ cũ cũng chẳng còn. Truyền thuyết xưa là vậy, còn ngày nay, đường lên động Từ Thức men theo một lối đá mòn dài chừng hơn 100m từ dưới chân núi lên. Trước cửa động, cây cối um tùm, dây leo chằng chịt. Ngay cửa động có miếu Sơn Thần và trên vách núi có bài thơ chữ Hán vịnh cảnh đẹp động Từ Thức của vua Lê Thánh Tông (1460-1497) và nhà bác học Lê Quý Đôn (1726-1784). Đường lên động Từ Thức. Động Từ Thức lung linh như khán phòng của một nhà hát lớn. Măng đá khổng lồ hình kho gạo. Bãi đá hình rồng ấp trứng. Những dòng thạch nhũ từ trần hang buông xuống. Những măng đá nhỏ xinh mọc lên từ lòng suối. Những hoa văn của đá tạo hình như một chiếc ấn triện. Từ bao đời nay, vẻ đẹp của động Từ Thức được dân gian thêu dệt nên thành nhiều điều huyền bí qua câu chuyện tình duyên thắm đượm yếu tố huyền thoại giữa chàng Từ Thức và nàng Giáng Hương. Động chính gồm 2 phần. Phần ngoài rộng, trần động hình như một chiếc bát khổng lồ úp ngược. Phía dưới vòm động là một tòa nhũ đá tỏa xuống trông giống trái đào tiên, nên động Từ Thức xưa còn có tên là động Bích Đào. Nền động bằng phẳng, nay vẫn còn vết tích đền thờ Từ Thức lưu lại. Tại đây có những khối thạch nhũ lớn muôn hình muôn vẻ được người đời đặt tên theo sự liên tưởng như: kho bạc, kho gạo, kho muối, kho tiền… Từ lòng động thứ nhất, lách mình qua một khe đá hẹp sẽ tới lòng động thứ hai. Tại đây có khối thạch nhũ mang hình cỗ “tam sinh“ với đủ trâu, dê, lợn… bằng đá được thiên nhiên tạo hóa bày sẵn từ bao đời. Cạnh đó, trên nền động, có một lớp thạch nhũ nhô lên giống như hình một con rồng đang nằm cuộn tròn, ở giữa có hàng trăm hòn thạch nhũ màu vàng trông như những quả trứng nên dân gian gọi đó là hình “rồng ấp trứng vàng”. Tiến sâu vào lòng động người ta càng ngạc nhiên hơn với rất nhiều khối thạch nhũ mang hình thù kì lạ tạo nên một thế giới thần tiên mà người đời vẫn thường liên tưởng đến câu chuyện tình lãng mạn của Từ Thức và Giáng Hương như: thư phòng Từ Thức, buồng tắm Giáng Hương, xiêm áo của nàng Giáng Hương, những bông hoa, những quả đào tiên, vầng trăng, đôi chim uyên ương bằng đá… Hết lòng động thứ hai, men theo một cây cầu gỗ nhỏ bắc qua con suối cạn róc rách tiếng nước chảy, du khách sẽ choáng ngợp với hình ảnh một lòng động thứ 3 cao, rộng và lung linh như khán phòng của một nhà hát lớn. Ở đây cũng có rất nhiều khối thạch nhũ muôn hình muôn vẻ tạo thành những bức tranh, hình bàn cờ, đôi hài, thảm hoa, ấn triện, áo mũ… làm cho du khách ngỡ ngàng như thấy lại cảnh sinh hoạt của tri huyện Từ Thức xưa kia. Đi sâu vào trong, có hai dấu chân người in vào đá, tương truyền đó là dấu chân của Từ Thức. Gần đó có một vũng nước trong suốt, tương truyền là nơi tiên nữ Giáng Hương từng tắm và vui đùa. Cạnh vũng nước còn có cả một dải đá màu lục lốm đốm cùng một dải đá lô nhô mang hình thù ếch nhái… nên được ví như hình ảnh quê nhà trong nỗi nhớ quê hương của chàng Từ Thức. Cũng trong động này có hai ngách đá sâu hun hút, một hướng lên trời và một hướng xuống phía dưới lòng đất, dân gian quen gọi là đường lên cõi tiên và đường xuống địa phủ. Sau một hồi lang thang chìm đắm với những vẻ đẹp mê hồn trong lòng động tiên Từ Thức, lúc quay ra, đứng trước cửa động, nhìn ra xa phía dưới chân núi là cả một vùng không gian rộng lớn thanh bình với những thửa ruộng vuông như ô bàn cờ, dòng sông quanh co uốn lượn, cảnh làng quê dân dã ẩn mình dưới lũy tre xanh… khiến lòng du khách bỗng nghĩ tới câu chuyện chàng Từ Thức năm xưa mãi vui lạc bước chốn thần tiên, bỗng một ngày giật mình nhớ tới quê hương muốn quay về chốn cũ./. Bài: Vĩnh Hưng - Ảnh: Trần Thanh Giang . Về nơi Từ Thức gặp Tiên Động Từ Thức còn gọi là Động Bích Đào, là một hệ thống hang động núi đá vôi với nhiều nhũ đá được gắn liền với truyền thuyết Từ Thức gặp tiên được lưu truyền rộng rãi trong dân gian. Động nằm trên địa bàn xã Nga Thiện, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Ở làng Cẩm La xưa, thuộc Tống Sơn (nay thuộc huyện Nga Sơn) có chàng thanh niên là Từ Thức. Khoảng cuối đời Trần, niên hiệu Quang Thái (1388 - 1398) Từ Thức được bổ làm quan tri huyện Tiên Du (Bắc Ninh ngày này). Ông nổi tiếng thanh liêm, chính trực và yêu thích ngao du sơn thuỷ. Mùa xuân năm Bính Tý (1396) Từ Thức đi chơi hội “mẫu đơn” ở một ngôi chùa đẹp nổi tiếng, đã gặp một thiếu nữ xinh đẹp bị nhà chùa giữ lại vì vô tình làm gãy một cành hoa mẫu đơn. Động lòng thương, Từ Thức liền cởi áo gấm chuộc lỗi cho cô gái. Vốn là người yêu thích nghệ thuật, chán ghét lợi danh nên nhân việc chịu tang mẹ, Từ Thức treo ấn từ quan. Về quê, chàng ngày ngày ngao du sơn thuỷ. Một ngày kia, tới cửa biển Thần Phù (Nga Sơn), chàng bỗng thấy phía khơi xa có một ngọn núi tuyệt đẹp. Chàng liền chèo thuyền ra xem và làm một bài thơ khắc trên vách núi đá. Bỗng từ vách núi nứt ra một cửa động, chàng bước vào, thì đấy là một chốn bồng lai tráng lệ. Chàng đang mải mê thì có hai thiếu nữ áo xanh mời chàng và cửa hang liền khép lại. Chàng được đưa tới gặp một vị tiên áo trắng, vị tiên đón tiếp ân cần và cho chàng biết đây là động Phù Lai, động thứ  6 trong 36 động cõi tiên, và cho biết chàng sẽ kết duyên với con của gái bà là Giáng Hương - cô gái được chàng cứu trong dịp hội “mẫu đơn” năm nào. Từ Thức cùng Giáng Hương đã sống những ngày hạnh phúc ở cõi tiên. Nhưng ở chốn cực lạc, chàng vẫn không nguôi nhớ quê hương, nhớ những cuộc ngao du. Chàng đã ngỏ lời được về thăm quê, khuyên chồng không được, Giáng Hương đành phải bằng lòng cho chàng cưỡi xe mây về trần. Về tới quê, chàng bàng hoàng vì cảnh quê vẫn như xưa nhưng không còn gặp lại ai chốn quê cũ nữa. Chàng hỏi một cụ già râu tóc bạc phơ ở trong làng và được kể rằng, thuở nhỏ, cụ được nghe nói có ông tam đại tên là Từ Thức treo ấn từ quan, đi ngao du rồi mất tích. Chàng buồn bã chán ngán, một năm tiên giới bằng trăm năm trần gian. Chàng hối hận muốn quay lại cõi tiên, nhưng xe mây đã biến mất, mở phong thư mà Giáng Hương trao cho lúc tiễn biệt, thì đấy chính là lời biệt ly: Kết hoan hỷ (ư) vân trung, tiên duyên dỹ đoạn Phỏng tiên sơn (ư) hải thượng, hậu hội vô nhân (Kết bạn loan trong mây, duyên xưa đã dứt Tìm núi tiên trên biển, dịp khác không còn). Chàng buồn, thất vọng đi về phía núi Ngũ Hàn Sơn (Nông Cống), rồi sau đó biệt tích. Động Từ Thức rất đẹp và gồm có hai động. Động ngoài hẹp, sáng sủa, có miếu Sơn Thần và có bài thơ của Lê Quí Đôn khắc vào đá. Động trong rộng hơn và có nhiều cảnh trí tuyệt đẹp. Dưới ánh đuốc, thạch nhũ muôn hình vạn trạng lóng lánh sắc màu được nhân hoá thành một thế giới gần gũi với đời sống như "cây bạc", "cây vàng", "ao bèo", "rồng ấp trứng". Đi sâu vào nữa lại có cả giá chiêng, giá trống, phường bát âm, bàn cờ tiên... trong động có "đường lên trời" và lối "xuống lòng đất". Cuối động cũng có đường lên trời, lại có đường xuống âm phủ. Theo những bậc đá đều nhau thì đấy là đường lên trời, tương truyền, đây là đường mà Từ Thức cùng các nàng tiên đi thưởng ngoạn, những nhũ đá nhô ra cũng mang dáng của những giá áo, giá mũ khi chàng dừng chân nơi đây. Còn đường xuống âm phủ cũng chính là một cửa hang ăn sâu xuống lòng núi với những bậc đá gập ghềnh, tối tăm, ẩm ướt, hun hút, nhiều ngách, nhiều lối khiến cho ai bạo dạn cũng chỉ xuống được vài bước rồi phải đi ngược trở lại. Truyền thuyết Từ Thức lên tiên và đặc biệt là cảnh tích kỳ thú của động Bích Đào đã từng là nơi hấp dẫn đối với nhiều tao nhân, mặc khách, nhiều danh sỹ hiền nhân như: Nguyễn Trung Ngạn, Lê Quý Đôn, Trịnh Sâm, Nguyễn Thượng Hiền, Huỳnh Thúc Kháng… Và ngay tại cửa động, vẫn còn lưu bài thơ chữ Hán của Lê Quý Đôn khắc trên một phiến đá - đã mấy trăm năm trôi qua nét chữ vẫn còn sắc như mới khắc Động Từ Thức không những một di tích lịch sử trong cuộc kháng chiến chống thực dân Phap  mà còn là một danh thắng đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng di tích cấp quốc gia năm 1992.   Bảo Anh (TTVN) Tổng hợp. Ảnh sưu tầm internet