Tinh hoa chạm bạc Thái Bình

Nếu Hà Nội có làng kim hoàn Định Công thì khi nhắc đến Thái Bình, người ta không thể không nhắc đến làng nghề chạm bạc Đồng Xâm nổi tiếng.

Về quê hương của chị Hai năm tấn Thái Bình, bạn không chỉ được ngắm những cánh đồng thẳng cánh cò bay, thưởng thức đặc sản bánh cáy, kẹo lạc ngọt bùi nức tiếng mà còn được tận mắt chiêm ngưỡng những tuyệt tác chạm bạc của một làng nghề hàng trăm năm tuổi - Đồng Xâm, xã Hồng Thái, huyện Kiến Xương.

Những nghệ nhân chạm khắc bạc, đồng ở Kiến Xương.

Cách thành phố Thái Bình chừng 20 km về phía đông, làng nghề chạm bạc Đồng Xâm nằm nép mình bên hữu ngạn dòng sông Đồng Giang hiền hòa. Bước đến làng, bạn sẽ nghe văng vẳng đâu đó âm vang chạm khắc trong không gian yên bình của một đồng quê lúa. Sau tiếng đục, tiếng hàn, biết bao sản phẩm với hoa văn tinh xảo được làm nên từ đôi bàn tay khéo léo của những nghệ nhân Đồng Xâm.

Dưới ánh đèn vàng dù sáng nắng hay mưa chiều, những người thợ vẫn ngày ngày cần cù, tỉ mỉ chạm, khắc nên từng hoa văn trang trí. Bạn sẽ được tận mắt thấy những công đoạn chế tác hoàn toàn thủ công bằng những công cụ thô sơ như dùi, đinh, búa… Mỗi người một phần việc, người tạo hình tạo dáng, người tạo nét tạo hoa.

Trong đó, công đoạn chạm đòi hỏi sự tập trung, khéo léo và nhiều thời gian nhất. Chỉ cần sai sót một chi tiết nhỏ là sản phẩm coi như đã bỏ đi hoặc làm lại từ đầu. Do đáp ứng nhu cầu hàng lưu niệm của khách du lịch và đời sống hàng ngày, nên các sản phẩm của Đồng Xâm ngày nay xoay quanh chất liệu đồng rồi mạ bạc sáng rất ưa nhìn và giá cả phải chăng.

Các công đoạn đều được làm bằng tay nhưng hoa văn thì vô cùng tinh xảo.

Từ những tấm đồng thô kệch, sau khi định hình thành bát, ấm, chén, chuôi dao… chúng được đặt lên xi (khuôn) để chạm. Các họa tiết khi khắc chìm chạm nổi, lúc giản đơn, tinh tế, nhẹ nhàng, lúc lại cầu kỳ, chi tiết. Đôi bàn tay quen việc, quen nghề nện búa đều thoăn thoắt, để rồi những người thợ như họa sĩ, biến đinh tán, dùi, đục thành chiếc bút lông vẽ nên những tác phẩm của riêng mình.

Công đoạn cuối cùng là dùng bễ xì lửa để tách sản phẩm khỏi khuôn, rồi mạ bạc cho sáng màu và bắt mắt. Sản phẩm của Đồng Xâm bao gồm 3 loại: thờ cúng, trang sức và mỹ nghệ. Đồ thờ cúng gồm các loại đỉnh, vạc, lư hương, đĩa quả, chân đèn, ngai, mũ thờ, long lân quy phụng… Đồ trang sức gồm rất nhiều loại như: dây chuyền, xà tích, nhẫn, hoa tai, lắc, vòng, trâm, khánh, thánh giá… bằng bạc. Mỗi loại lại có nhiều kiểu dáng khác nhau.

Hàng mỹ nghệ ở Đồng Xâm được sản xuất hàng loạt theo công nghệ dập khuôn trước, thợ thủ công trạm trổ sau nhưng có nhiều sự sáng tạo nên gây sự thích thú cho du khách. Không chỉ đơn thuần làm bằng bạc hay đồng, nhiều món đồ mỹ nghệ như lược, đũa, cốc, chén… còn kết hợp với các chất liệu khác như ngà, gốm, sứ, thủy tinh, và chỉ sử dụng đồng, bạc như họa tiết trang trí, tạo điểm nhấn cho sản phẩm.

Sản phẩm tinh xảo, đẹp mắt của làng nghề Đồng Xâm.

Dù thuộc dòng nào thì các sản phẩm của Đồng Xâm luôn đảm bảo sự hoàn hảo và nổi bật với hoa văn trang trí tinh xảo, cân đối và thủ pháp xử lý sáng - tối nhờ tận dụng đặc tính phản quang của chất liệu bạc. Nhờ vậy, sản phẩm Đồng Xâm không chỉ đáp ứng được nhu cầu của các khách hàng khó tính mà cả những người am tường nghệ thuật.

Nếu có dịp đến Đồng Xâm vào ngày 1-5 tháng 4 âm lịch, bạn còn được hòa mình trong không khí sôi động của lễ hội đền Đồng Xâm với nghi lễ rước, tế linh đình, các trò chơi dân gian phong phú. Đây là dịp tưởng nhớ công ơn của ông tổ nghề chạm bạc Nguyễn Kim Lâu của những người thợ Đồng Xâm, và là dịp để bạn chọn mua những kiệt tác tinh xảo được các nghệ nhân giỏi nhất của làng nghề làm ra từ vàng, bạc.

Nghề chạm bạc Đồng Xuân hiện phát triển ra 3 xã: Hồng Thái, Lê Lợi và Trà Giang.

Chiếc bát đồng được đặt trong khuôn xi để chạm.

Dụng cụ giản đơn nhưng người làng Đồng Xâm đã tạo nên những hoa văn tinh xảo.

Vang khắp làng Đồng Xâm là tiếng đục, tiếng đẽo.

Một khách du lịch Mỹ tỏ ra thích thú với sản phẩm làng Đồng Xâm.

Bài và ảnh: Vy An